به گزارش خانم زهرا حسینی عضو کانون مطالعه و کتابخوانی معاونت فرهنگی و اجتماعی:

کانون مطالعه و کتابخوانی معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه با همکاری موسسه سروش مولانا " نشست معرفی و نقد کتاب ساختار معنایی مثنوی معنوی" نوشته دکتر سلمان صفوی، را به مدیریت خانم دکتر حسینی عضو محترم هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س) در روز دوشنبه دوم دی ماه 1398 از ساعت 10 الی 12 در تالار حافظ دانشکده ادبیات برگزار کرد. 

در این نشست علمی خانم دکتر حسینی در ابتدا به اختصار آقای دکتر سید سلمان صفوی، رئیس مرکز آکادمی مطالعات ایرانی لندن را معرفی نمود و برخی آثار دیگر ایشان را نام برد. از جمله آثار ایشان می توان به اندیشه های عرفانی سیر احوالات شیخ صفی الدین اردبیلی، اخلاق و انسان کامل از منظر مولوی، اهل بیت از دیدگاه مولوی، فقهُ الله اکبر، دانشنامه ی معاصر قرآن، راه نو تفسیر نوین مثنوی، تمنای عشق تحلیل عرفانی زیارت عاشورا، موسیقی و عرفان، انتشار کتاب ساختار معنایی مثنوی دفتر سوم و چهارم در لندن و تهران و انتشار کتاب ساختار مثنوی دفتر دوم در لندن اشاره کرد.

پس از آن به تفصیل به معرفی کتاب پرداخت و از زوایای مختلف آن را بررسی کرد. خانم دکتر حسینی درباره این کتاب گفت: کتاب ساختار معنایی مثنوی معنوی با ترجمه مقدمه دکتر سید حسین نصر آغاز می شود و معتقد است که مثنوی اثری نظام مند و دارای ساختار است. ساختاری که با طرح پاراللیسم (Parallelism) و انعکاس متقاطع (Chiasmus) با نگاهی کل نگر و synoptic شکل می گیرد. همچنین در مقدمه کتاب بحثی درباره وجود یا فقدان ساختار در کتاب در می گیرد و پژوهشگر از مستشرقانی چون نیکلسون، ریتر، شیمل، چیتیک، براون، آربری و ریپکا مطالبی نقل می کند و نظر مولوی پژوهان ایرانی را نیز به آن می افزاید و سرانجام نتیجه می گیرد که اکثر پژوهشگران به فقدان طرح یا ساختار در مثنوی اشاره دارند.

در این میان نیکلسون و ریتر و به تبع ایشان، جولیان بالدیک با این امر موافقند که هر یک از دفترهای شش گانه مثنوی یک کل هنری است و جولیان بالدیک مثنوی را با الهی نامه مقایسه می کند و هر دفتر را مطابق الهی نامه و داستان شش پسر نامی می نهد. دفتر اول نفس و دفتر دوم ابلیس و دفتر سوم عقل و دفتر چهارم علم و دفتر پنجم فقر و دفتر ششم توحید.

بحث اصلی کتاب این است که مثنوی ساختاری متعالی دارد که با رویکردی کل نگر و نه متوالی آشکار می شود.

کشف سازماندهی گفتمان های دوازده گانه در دفتر اول به صورت پارالل و متقاطع از نوآوری های این پژوهش است. برای یافتن ساختار مثنوی نویسنده به پژوهش های بیش از این اثر بر روی برخی متون مقدس اشاره کرده است. برای مثال مطالعات خانم مری داگلاس بر کتاب مقدس که در کتابش Levitucus as Literature بر روی بخش های کتاب مقدس چون کتاب لاویان که ساختار آن را خیمه ای شکل پیش بینی می کند و همچنین کتاب اعداد که داگلاس در آن ساختاری حلقوی را مشاهده می نماید که در متون پیش از میلاد چون ایلیاد هم دیده می شود. استفاده از شگرد پاراللیسم و انعکاس متقاطع را نیز نویسنده از مطالعه مک ماهون که کتابی درباره اعترافات سنت آگوستین نوشته، اخذ کرده است. پس از آن مطالعه خانم میثمی بر روی هفت پیکر نظامی از دیگر موارد مورد توجه نویسنده است که در کتاب شعر درباری فارسی Medieval Persian court Poetry آمده است. در این اثر میثمی ساختار کلی هفت پیکر را ترسیم کرده است. به تأسی از مطالعه داگلاس و میثمی و استناد به این حقیقت که مولانا شیفته شعر نظامی بوده و شاگردان خود را به آن ترغیب می نموده است معماری خاصی در مثنوی مولودی فرض می شود.

در ادامه آقای دکتر سید سلمان صفوی ابراز داشت که اغلب مفسرین شرق و غرب از جمله دکتر فروزان فر، دکتر سروش و ادوارد براون، مثنوی را فاقد ساختار و پراکندگی ابیاتش را نیز به همین دلیل می دانند. این در حالی است که با بررسی فلسفی مثنوی معنوی، استفاده از متدولوژی ساختار شناسی و رویکرد کلی نگر توانستیم به ساختار معنایی مثنوی معنوی دست یابیم.

وی در ادامه به بررسی ساختار معنایی دفتر اول مثنوی معنوی پرداخته و طبق این ساختار، موضوع دفتر اول را تکامل نفس از اماره به لوامه و مطمئنه معرفی نمودند. ایشان ادامه دادند، تحقیقات انجام شده نشان داد علاوه بر اینکه در هر دفتر، ساختار معنایی خاصی تعریف می شود بین دفاتر مختلف مثنوی هم ارتباطی معنا دار قابل مشاهده است. ایشان نتایج کشف این ساختار را علاوه بر تعیین موضوعات اصلی هر دفتر مثنوی معنوی، نمایان شدن نظام مندی کل مثنوی معنوی دانستند و اضافه کردند از این ساختار می توان نتیجه گرفت که مثنوی روایت سیر و سلوک معنوی مولاناست که توسط او به نگارش درآمده است.

سپس خانم دکتر مباشری ریاست دانشکده ادبیات و عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س)، به تأثیر عمیقی که مطالعه این کتاب بر تغییر فضای ذهنی که از ایشان پیش از انتشار کتاب، در خصوص مثنوی معنوی داشتند، اشاره نمود و به نقد جزیی برخی از قسمت های این کتاب پرداخت. در ادامه آقای دکتر صفوی به نقدهای مطرح شده پاسخ دادند. در انتها پرسش های حاضرین مطرح و به آنها پاسخ داده شد. از جمله نکات اشاره شده توسط حاضرین در جلسه، اشتیاق آنها برای مطالعه مجلدات بعدی این کتاب بود که آقای دکتر صفوی، خبر انتشار آنها تا سال بعد را دادند.